Blog: Lesson Study is een veilige didactische experimenteertuin

Een school kan nooit beter zijn dan de kwaliteit van zijn docenten. Toch is de school vaak niet de ideale plek voor docenten om te leren. Hoe schep je als school de omstandigheden voor docenten om zich kwetsbaar op te stellen en met collega’s te leren van de praktijk? Lesson Study vormt hierop een interessant antwoord, omdat het een krachtig instrument is dat docenten in staat stelt zich professioneel te ontwikkelen in een veilige omgeving.

De primaire taak van een school is dat leerlingen leren. Om leerlingen zo goed mogelijk te laten leren, heb je goede docenten nodig. Een goede docent word je niet zo maar. Daarvoor is het natuurlijk nodig om veel vlieguren te maken, maar ook om steeds van je praktijk en van je collega’s te blijven leren.

Maar is voor dit leren van docenten in de school wel voldoende ruimte? Hoe kunnen schoolorganisaties de juiste omstandigheden creëren voor docenten om te werken aan hun professionele ontwikkeling? Hoe zorg je dat docenten zich veilig genoeg voelen om zich kwetsbaar op te stellen en hun repertoire uit te breiden door met nieuwe didactische aanpakken te experimenteren?

Open de deur van je klaslokaal

Wat professionele ontwikkeling in het onderwijs in de weg staat is de opvatting dat de docent een solist is. Deze opvatting draagt eraan bij dat op veel scholen de deuren van de klaslokalen gesloten zijn. Elke docent werkt in zijn/haar eigen domein. Natuurlijk spreek je elkaar in de docentenkamer en vergader je, maar samen onderwijs ontwikkelen en verzorgen is er vaak niet bij. Het gesprek over de lesinhoud, de professionele dialoog, is in het onderwijs helaas nog zeldzaam.

Dit solistische aspect heb ik in mijn beginjaren als docent ervaren als eenzaamheid. Van intensieve begeleiding tijdens de lerarenopleiding, naar een keer een lesbezoekje en verder wat gesprekjes bij de koffieautomaat. Daarna stond je er toch weer alleen voor in de klas. De samenwerking bleef beperkt tot wie welke toets zou ontwikkelen. Het heeft me altijd verbaasd dat de school voor docenten niet de ideale plek is om te leren.

Samen leren door onderwijs te ontwerpen en te onderzoeken

Uit onderzoek weten we dat professionele ontwikkeling voor docenten het beste werkt als docenten actief en onderzoekend leren, samen met collega’s, op basis van en in de eigen praktijk doelgericht oefenen met een focus op vakinhoud en didactiek. Al deze aspecten komen samen in Lesson Study.

Het hart van deze aanpak is de manier van (samen) werken aan vak- en kennisontwikkeling, waarbij de concrete lesvoorbereiding en –uitvoering centraal staan. Docenten werken samen aan het ontwerpen, uitvoeren en onderzoeken van een les. Vertrekpunt van de Lesson Study is de eigen praktijk van de teamleden en hun vragen ten aanzien vakinhoud, lesuitvoering en leeropbrengst. Het draait hierbij niet om de perfecte les, maar om het vergroten van je professionele expertise door onderzoek te doen naar de eigen lespraktijk.

‘inherente veiligheid’

Kenmerkend voor Lesson Study is dat focus ligt op het leren van de leerlingen en niet zozeer op het functioneren van de docent. Het is precies dit aspect dat het zo’n krachtig instrument maakt. De focus op het leren van de leerlingen zorgt voor ‘inherente veiligheid’. Het zorgt ervoor dat de docent die de eerste les uitvoert het minder spannend vindt om mensen in de klas te hebben die meekijken. Ze beoordelen immers niet jou als docent, maar ze onderzoeken hoe de leerlingen leren van de les die jullie samen ontwikkeld hebben.

Het is bovendien niet jouw les die eventueel ‘faalt’, maar de gezamenlijk ontworpen les. Falen staat hierbij bewust tussen aanhalingstekens, want de eerste les is in feite een prototype dat getest en verbeterd wordt. Falen is dus leren! En de tweede lesuitvoer  is altijd beter dan de eerste, wat weer bijdraagt aan het zelfvertrouwen van de deelnemers en het inzicht dat je veel verschil kan maken met didactische keuzes. Dit maakt Lesson Study tot een veilige experimenteertuin om nieuwe didactische technieken te testen en om samen met je collega’s op een prettige manier je kennis en repertoire uit te breiden.

Felix van Vugt – lerarenopleider, vakdidacticus maatschappijleer en promovendus aan de Universiteit Utrecht