Blog: De Staat van de Leraar: Lesson Study ondersteunt professionele ontwikkeling

Er lijkt een kentering gaande in onderwijsland! Steeds vaker ontstaan er professionele leergemeenschappen voor docenten en schoolleiders. Wat een mooie ontwikkeling is dat. Met elkaar en van elkaar leren zorgt een verdieping van kennis en plezier in het vak. Lesson Study is een mooi voorbeeld van zo’n leergemeenschap. Het project Begeleiding Startende Leraren biedt Lesson Study op 2 manieren aan: via het Train-de-Trainer-traject en in de vorm van Blended Lesson Study.

Recent bleek dat de Tweede Kamer een motie steunt die streeft naar maximaal 20 lesuren voor een fulltime-docent in het voortgezet onderwijs en maximaal acht dagdelen lesgeven voor een voltijds leraar in het basisonderwijs (Volksrant 7-6-2016). Een ontwikkeling waar ik erg gelukkig mee ben. Tweede Kamer-lid Van Meenen zegt terecht dat status van het beroep verhoogd kan worden door docenten “meer tijd te geven hun lessen voor te bereiden en te praten over hun vak. Nergens wordt zo weinig gepraat over het onderwijs als in het onderwijs zelf” .

Staat van de leraar

Volgens de laatste stand van de wetenschap werkt professionele ontwikkeling van docenten het beste als ze dat samen met collega’s, zelf actief en onderzoekend, op basis van de eigen lespraktijk, en over langere tijd leren (zie bijvoorbeeld de review studie Van Veen, Zwart, Meirink en Verloop). Afgelopen maand publiceerde de Onderwijscoöperatie een rapport over de Staat van de leraar.  Een belangrijke conclusie van het rapport was dat de bereidheid van docenten om zich professioneel te ontwikkelen heel groot is (93%). Echter doet een klein deel van de docenten dat op een manier waarvan we weten dat die erg effectief is, namelijk in de vorm van een professionele leergemeenschap (8%). Beduidend minder dan in andere OESO landen (17%).

Dit roept bij mij de vraag op wat er aan de hand is dat deze vorm van leren nog zo weinig wordt benut? Missen de juiste randvoorwaarden? Volgens verschillende wetenschappers is dat inderdaad het geval. Volgens Admiraal, Kruiter, Lockhorst, Schenke, Sligte, Smit, Tigelaar en de Wit (2015) zouden docenten minder lesuren moeten geven, zodat zij meer toekomen aan zaken als het gesprek over onderwijs en gezamenlijk ontwerpen van onderwijs.

Naast voldoende tijd om te professionaliseren, is gesteund worden door de schoolleiding ook cruciaal. Te vaak zie ik dat docenten wel willen, dat de schoolleiding zegt het ook belangrijk te vinden, maar als er uiteindelijk gevraagd wordt om facilitering, dan geeft de schoolleiding niet thuis. Voor de bovenstaande vorm van professionalisering zijn faciliteiten als een overlegmoment in het rooster en de mogelijkheid om lessen te laten verplaatsen of te laten vervallen, zodat wederzijds lesbezoek mogelijk is, cruciaal. En ook steun in de vorm van interesse en waardering is onmisbaar. Admiraal et al (2015) wijzen verder op het belang van een open, maar kritische wijze van delen van, samenwerken aan en reflecteren op de onderwijspraktijk. Het zijn volgens hen juist vormen van samenwerking (professionele leergemeenschappen) die ertoe leiden dat docenten leren.

Professionele Leergemeenschappen

In mijn ogen is het dan ook een goede ontwikkeling dat er steeds meer professionele leergemeenschappen ontstaan.  Lesson Study is een voorbeeld van een professionele leergemeenschap waarvoor in Nederland een sterk groeiende belangstelling is. Lesson Study is een beproefde methode om met collega’s van hetzelfde vak onderwijs te ontwikkelen en daarvan te leren. Het hart van deze aanpak is gezamenlijk werken aan het ontwerpen, uitvoeren en onderzoeken van een concrete les, waarbij de eigen lespraktijk als startpunt dient. Het onderscheidende van Lesson Study is de duidelijke afgebakende focus op het systematisch verbeteren van één les.

Maar Lesson Study is veel meer dan die ene perfecte les! Lesson study is een doelgerichte, plezierige en zinvolle manier van professionaliseren waarbij docenten écht met hun vak bezig zijn! Samen ontwerpen, evalueren en verbeteren ze een les, waarbij de focus ligt op het leren van de leerlingen en niet zozeer op het functioneren van de docent.

Train de trainer en Blended

Ik vind het daarom een erg goede ontwikkeling dat we vanuit het project Een Sterk Begin, een samenwerking tussen de UU (Begeleiding Startende Leraren) en de HU (Aantrekkelijker scholen), Lesson Study inzetten.  Scholen worden hierbij door ons ondersteund om de professionele doorgroei van beginnende leraren te bevorderen en voortijdig beroepsuitval terug te dringen.

We hebben gekozen voor een Train de Trainer-traject: zo kunnen scholen uiteindelijk zelf een Lesson Study implementeren en begeleiden. Dit Train de Trainer traject is  kosteloos voor scholen die Lesson Study inzetten voor de begeleiding van startende leraren. Op 20 september start een nieuw traject waar de inschrijving nog tot 24 juni voor open staat. Doe vooral mee!

Gaandeweg ben ik ook een ander aandachtspunt tegen gekomen: Op de scholen die tot nu toe aan Lesson Study doen hebben we geleerd dat het voor docenten moeilijk blijkt gezamenlijke tijd in te roosteren voor overleg, en dat ‘kleine vakken’ (zoals maatschappijleer, Duits en natuurkunde) op een school vaak niet voldoende massa hebben om een Lesson Study te organiseren. Er zijn gewoonweg vaak niet voldoende collega’s. Ook weten we dat de kwaliteit van een Lesson Study hoger is als er input wordt gegeven door vakdidactisch experts. Dit is echter een schaars goed. Deze experts hebben niet de tijd om bij alle Lesson Study groepen langs te gaan.

Daarom zijn wij gaan zoeken naar een slimmere manier van organiseren waarmee we individuele docenten in staat stellen om bovenschools met vakgenoten een Lesson Study te doen. Wij denken dat dat kan door de Lesson Study Blended vorm te geven, dat wil zeggen deels online en deels face-to-face, kun je deze problemen deels ondervangen. Doordat de deelnemers een aanzienlijke deel van de Lesson Study op hun eigen tijd en plaats kunnen doen, vanachter een computerscherm, wordt het aantal gezamenlijke momenten gereduceerd en is het gemakkelijker te organiseren. Ook maakt de online omgeving het mogelijk de Lesson Study bovenschools te organiseren en samen te werken met collega’s van andere scholen, waardoor je eens mee kunt kijken hoe het er op een andere school aan toe gaat.

Pilot: doe je mee?

Op dit moment loopt er een pilot met een groep maatschappijleer. De ervaringen zijn tot nu toe zeer positief. Jesse Heutink, docent maatschappijleer op het Gerrit Rietveld College, zegt hierover “je wordt uitgedaagd om heel goed over je les na te denken. De samenwerking is inspirerend doordat je in aanraking komt met andere werkwijzen en inzichten.” Chaniz Biervliet, docent maatschappijleer op het Minkema college, beaamt dit: “Lesson Study heeft mij inzichten gegeven in hoe je met een groepje gedreven docenten, binnen een korte tijd, veranderingen in je eigen lespraktijk kan bereiken.  Ook heeft het mij laten inzien hoe theorie en lespraktijk elkaar kunnen versterken om uiteindelijk het ultieme doel te bereiken, namelijk: het optimaliseren van het leren van leerlingen.”

We zijn nog volop aan het leren met de blended variant van Lesson Study, maar de eerste ervaringen zijn veelbelovend. Na de zomer gaan we verder met de pilot en starten we een groep Duits en een groep wiskunde. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen via bsl-utrecht@uu.nl

Ervaringen van deelnemers https://www.youtube.com/watch?v=DS8YfQYHklI

Felix van Vugt – projectmedewerker Een sterk begin en promovendus aan de Universiteit Utrecht